Uzun bir esaretin ardından yeniden asli hüviyetine dönüştürülen Fatih Sultan Mehmet Han'ın emaneti Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi, 24 Temmuz 2020'de 86 yıl aradan sonra özgürlüğüne kavuştu. Kılınan ilk cuma namazıyla yeniden cami haline getirilen Ayasofya, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın da katıldığı büyük bir merasimle yeniden ibadete açıldı. Kutsal mabet, açılışından bu yana geçen 3 yılda 21 milyon kişi tarafından ziyaret edildi.
Ayasofya Camii’nin yeniden özgürleştirilmesi için gerçekleştirilen eylemler, tarih sahnesindeki yerini aldı.
İşte ‘Ayasofya Camii’ için verilen mücadelelerden öne çıkanlar...
İLK ÇAĞRI CEZASIZ KALMADI
1930’da restorasyon bahanesiyle kapatılan ve 1 Şubat 1935’te müze olarak açılan Ayasofya Camii’nin yeniden camiye çevrilmesi için ilk girişim Demokrat Parti döneminde gerçekleşti. 1951-1952 yıllarında Milliyetçiler Cemiyeti’nde yöneticilik yapan ve aynı zamanda Bediüzzaman Said Nursi’nin avukatlığını yürüten Avukat Bekir Berk, Ayasofya Camii'ni ilk kez basın yayın organlarında gündeme getiren isim oldu. Avukat Bekir Berk, hükümete açık mektup yazarak Ayasofya’nın müze olarak kalmasının Yunanı sevindirdiğini belirtti. Bekir Berk’e bu mektubu nedeniyle dava açıldı ve dergisi kapatıldı.
SERDENGEÇTİ’DEN AYASOFYA İÇİN ŞİİRLER
Serdengeçti’nin 12 Haziran 1959 tarihli 30. sayısının tamamını Ayasofya davasına ayıran Osman Yüksel Serdengeçti, kutlu mabetle ilgili şiirler yayımladı.
AYASOFYA CAMİİ İÇİN GÜR SEDA
1965 yılında Mehmet Şevket Eygi, Bugün gazetesinde çok sayıda yazı kaleme aldı. Aynı dönemde ünlü Şair ve Yazar Necip Fazıl Kısakürek konferanslar verdi. Diğer taraftan bu dava sağ görüşe sahip siyasilerce sıklıkla gündeme getirildi.
3000 İMZALI 46 METRE UZUNLUĞUNDA ‘AYASOFYA’ DİLEKÇESİ
Ayasofya’nın müze olması nedeniyle halk, çeşitlik şekilde de tepkilerini dile getirdi. Birçok ilde halk, dilekçeler yazarak Ayasofya’nın yeniden cami olmasını talep etti.
En dikkat çeken olay Bursa’da yaşandı. Mayıs 1965’te 3 bini aşkın imzalı 46 metre uzunluğunda dilekçeyle TBMM’ye başvuruda bulunan Bursalılar, İstanbul’un Fethi’nin sembolü Ayasofya’nın yeniden ibadethane çevrilmesini istedi.
ON BİNLERCE DİLEKÇE YAZILDI
17 Şubat 1966 tarihli Tercüman gazetesinde bir yazı kaleme alan yazar Ahmet Kabaklı, Ayasofya ile ilgili günde ortalama 200 mektup aldığını ve bu dava için İnönü, Ürgüplü, Demirel hükümetlerine on binlerce dilekçe yazıldığını kayda geçmişti.
“AYASOFYA CAMİİ OLSUN” ÖNERGESİ VERİLDİ
1965’in sonlarına doğru İzmir Senatörü Ömer Lütfi Bozcalı, Kastamonu Milletvekili İsmail Hakkı Yılanlıoğlu gibi siyasilerin mevzuyu parlamentoya, basın ve halka taşımalarıyla mevzu alevlendi. Yunanistan’ın Kıbrıs tahriklerinin de etkili olduğu bu atmosferde 1965’in Devlet bakanı Ref’et Sezgin “Ayasofya, cami haline getirilmeli” diye basına beyanat verdi. Bu beyanat üzerine Kütahya Milletvekili Kemal Kaçar ve Manisa Milletvekili Sami Binicioğlu Meclis Başkanlığı’na “Ayasofya Minarelerinde ezan okunsun” önergesi verdi.
DEMİREL, FATİH’İN VAKFİYELERİNİ ÇEVİRTTİ
Eski Başbakan Süleyman Demirel 12 Mart 1971 Muhtırası öncesi, partisi iktidara gelirse Ayasofya’yı cami olarak açacağını yakın arkadaşlarına açıkça seçmenlerine de imalarla ifade etti. Bu dönemde Fatih Sultan Mehmet Han’ın vakfiyelerini latin harflerine çevirtti.
ECEVİT’TEN ‘RESİM’ BAHANESİ
1973 yılında Milli Görüş’ün merhum lideri Necmettin Erbakan’ın ortağı olduğu CHP-MSP koalisyonunda Başbakan Bülent Ecevit’e “Ayasofya’nın cami kısmını ibadete açacak mısınız?” sorusu yöneltildi. Ecevit ise, “Ayasofya’da bir takım resimler vardır; Müslümanlar resimlerin bulunduğu yerde namaz kılmazlar” bahanesini öne sürdü.
NAMAZLI PROTESTO
15 Mayıs 1976 tarihli Vesika Dergisi’nde yer alan haberde, Milli Türk Talebe Birliği mensubu gençlerin Ayasofya’da namaz kılarak basın açıklaması yaptığı kayda geçti. Gençlerin, Ayasofya’nın yeniden camiye çevrilmesini talep ettiği belirtildi.
MUHAMMED ALİ, ‘AYASOFYA’ MİTİNGİNDE
Ekim 1976’da düzenlenen Ayasofya mitingine dönemin Milli Selamet Partisi Genel Başkanı ve Milli Görüş lideri Prof. Dr. Necmettin Erbakan’ın davetiyle dünyaca ünlü Müslüman boksör Muhammed Ali Clay da katıldı. Muhammed Ali’nin destek verdiği mitingde “Ayasofya’yı açacağız” mesajı verildi.
HER CUMA AYASOFYA’DA NAMAZ
Milli Türk Talebe Birliği (MTTB) mensubu gençlerin öncülüğünde Ayasofya aşkıyla yanıp tutuşan Müslümanlar, her cuma kutsal mabette ibadetlerini yerine getirmesi büyük rahatsızlık oluşturdu.
Mayıs 1977’de Ayasofya’da namazlarını eda etmek isteyen binlerce kişiye polis ve jandarma aracılığıyla engel olundu.
ERBAKAN: BİR CUMA AYASOFYA’YI AÇACAĞIZ
Her ortamda Ayasofya’nın aslına döndürüleceğini açıklayan Erbakan, Haziran 1977’deki Fetih Mitingi’nde önemli mesajlar verdi. “Zincirler kırılacak, Ayasofya açılacak” sloganlarının ilk kez dile getirildiği bu mitingde Erbakan, “Bir Cuma Ayasofya’yı ibadete açacağız” açıklamasını yaptı. Erbakan, “Aziz kardeşlerim, Sultan Fatih’in vakfı olan Ayasofya Camii’ni en kısa zamanda tekrar ibadete açacağımızı bugün buradan bütün dünyaya ilan ediyorum.” diye konuştu.
DARBECİ YÖNETİM OKUNMAYA BAŞLAYAN EZANLARI TEKRAR SUSTURDU
Sultan Abdülmecid’in yaptırdığı Hünkâr Mahfili, 8 Ağustos 1980’de Süleyman Demirel tarafından ibadete açıldı ve Ayasofya’dan tekrar ezanlar okunmaya başladı. Ancak 1 ay sonra darbeyle hükümeti deviren 12 Eylül Cuntası, Ayasofya Camii’ndeki ezanları tekrar susturdu.
AYASOFYA’DA KÜÇÜK BİR ALANDA İBADET İZNİ
Darbeci yönetim tarafından restorasyon bahanesiyle kapatılan Hünkar Mahfili, Cumhurbaşkanı Turgut Özal döneminde 10 Şubat 1991’de tekrar açılarak kısmi bir alan namaz kılmaya tahsis edildi.
SHP’DEN “AYASOFYA AÇILIRSA KOALİSYONU BOZARIZ” TEHDİDİ
1994 yılında Ayasofya’nın yeniden ibadete açılması gündeme gelince dönemin CHP’si olan Erdal İnönü liderliğinde SHP, bu talebe karşı çıktı.
İktidarda bulunan koalisyon ortağı SHP’nin genel sekreteri Fikri Sağlar, “Ayasofya ibadete açılırsa biz de koalisyonu bozarız” diyerek o günkü çağrılara rest çekti.
PAPA’DAN ‘AYASOFYA’ TALEBİNE TEPKİ YAĞDI
21 Eylül 2006 tarihinde Türkiye’yi ziyaret edecek olan Papa 16'ncı Benediktus’un Ayasofya Camii’nde ibadet etmesine yönelik isteği halkın tepkisini çekti. Vatikan’ın İstanbul Temsilcisi, “Papa, Ayasofya’da iki saniye diz çökse ne olur?” önerisinin ardından Kasım ayı içerisinde çeşitli protestolar düzenlendi.
Bu protestoların en dikkat çekeni ise Alperen Ocakları tarafından gerçekleştirildi. İçeriye giren protestocu grup, önce basın açıklaması yaptı, daha sonra namaz kılarak Ayasofya’nın özgürlüğü için sloganlar attı. Ayasofya’ya gelerek demokratik tepkisini dile getiren grup, Ayasofya'ya gelen polisler tarafından gözaltına alındı.
KADİR GECESİ ETKİNLİĞİ VE SABAH NAMAZI
Günden güne büyüyen ve karşılık bulan Ayasofya hasretine artık kayıtsız kalınamazken Temmuz 2016’de Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından Kadir Gecesi etkinliği düzenlendi. Kadir Gecesi sabahında ise Ayasofya Camii minarelerinden uzun bir aranın ardından ilk kez Sabah Ezanı okundu. Bu etkinlik ve ezan Yunanistan’ı rahatsız etti.
AYM’DEN ‘AYASOFYA’ KARARI
Ekim 2018'de Anayasa Mahkemesi (AYM), Sürekli Vakıflar Tarihi Eserlere ve Çevreye Hizmet Derneği’nin başvurusu üzerine Ayasofya Camii’nin yeniden açılışıyla ilgili dikkat çeken bir karar verdi. AYM, “kişi bakımından yetkisizlik” nedeniyle başvuruyu reddetti.
İSMAİL KANDEMİR’İN ‘AYASOFYA’ MÜCADELESİ
Ayasofya’nın yeniden cami hüviyetine kavuşmasında hukuki mücadele veren Sürekli Vakıflar Tarihi Eserlere ve Çevreye Hizmet Derneği Başkanı İsmail Kandemir, 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararının iptali istemiyle Danıştay 10. Dairesine, 2005 yılında dava açtı. Ancak dava Danıştay tarafından reddedildi.
Kandemir, bu karara rağmen yılmadı ve Danıştay’a söz konusu kararın iptali için tekrar başvurdu. Danıştay 10. Dairesi, 2008’de ise Ayasofya Camii’nin müze olarak kullanılmasında hukuka aykırılık bulunmadığına işaret ederek davayı reddetti.
Ekim 2018’de AYM, derneğin başvurusunu, “incelenmeksizin kişi bakımından yetkisizlik” nedeniyle kabul edilemez buldu.
İsmail Kandemir’in başkanlığını yaptığı Sürekli Vakıflar Tarihi Eserlere ve Çevreye Hizmet Derneği “Ayasofya’nın camiden müzeye dönüştürülmesine yönelik Bakanlar Kurulu kararının iptali” istemiyle yeniden Danıştay’a dava açtı. Davanın duruşması 2 Temmuz 2020 tarihinde gerçekleşti. Diğer Danıştay kararlarının aksine bu duruşmadan olumlu bir sonuç çıkacağına dair kamuoyunda ciddi bir beklenti oluştu. Daha karar açıklanmadan haberler basında yer almaya başladı.
DANIŞTAY VE ERDOĞAN’DAN SON NOKTA!
10 Temmuz 2020 tarihinde Danıştay 10. Dairesi, Ayasofya’nın camiden müzeye dönüştürülmesine dair 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararını “Ayasofya’nın vakıf senedindeki cami vasfı dışında kullanımının ve başka bir amaca özgülenmesinin hukuken mümkün olmadığını” belirterek iptal etti.
Kararın ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Cumhurbaşkanlığının 2729 numaralı kararı ile Ayasofya'yı tekrar ibadete açtı ve 86 yıllık hasreti sonlandırdı. Cumhurbaşkanı kararı ile Ayasofya, Diyanet İşleri Başkanlığı’na devredilerek tekrar cami statüsüne kavuştu.
AÇILIŞ BÜYÜK SEVİNÇ UYANDIRDI
Pandemiye rağmen halk, Ayasofya'nın yeniden camiye çevrilmesini büyük bir sevinçle karşıladı. 24 Temmuz 2020'de Cuma namazı ile birlikte açılan Ayasofya Camii'ne vatandaşlar akın etti. Ayasofya Camii'nden taşan kalabalık, Sultanahmet Meydanı'nı da doldurarak Fatih'teki bağlantı sokaklarını dolup taşırdı.
